Η Μεγάλη Απάτη

Σενάριο: Carlos Trillo Σχέδιο: Domingo R. Mandrafina Jemma Press 2005

Στη μακρινή Λα Κολόνια, ένα μικρό κρατίδιο που θυμίζει υπερβολικά τα κράτη της Λατινικής Αμερικής, η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο αιμοσταγής δικτάτορας Μαριονέτα, τυπικό είδος Λατινοαμερικανού (και όχι μόνο) δικτάτορα, βρίσκεται αντιμέτωπος με το ξεσκέπασμα της μεγαλύτερης απάτης που έχει διαπράξει κατά τη διάρκεια του δικτατορικού του βίου. Επίκεντρο της αποτελεί η ανιψιά του, Μελίντα Θεντούριον, γνωστή και ως η "Ανέγγιχτη Παρθένος", η οποία πέφτει θύμα εκβιασμού. Σε αυτή τη δύσκολη φάση της ζωής της θα τη στηρίξει ένας σκληρός, πλην όμως τίμιος, πρώην μπάτσος, μαζί με τον οποίο θα προκαλέσουν ένα κυκεώνα αποκαλύψεων που θα απειλήσει την εξουσία του Μαριονέτα. Ο δικτάτορας, όμως, δε μασάει και προσλαμβάνει τον Ιγκουάνα, τον περίφημο ντετέκτιβ-τέρας, τον τρόμο της Λα Κολόνια, για να βάλει τα πράγματα στη θέση τους.

Με το παραπάνω αφηγηματικό πλαίσιο, που συνδυάζει το κωμικό με το τραγικό, το δράμα με το μελόδραμα, την πολιτική σάτιρα με το μεταμοντερνισμό, ο μεγάλος Αργεντινός συγγραφέας, Carlos Trillo, δημιουργεί ένα comic που εκπλήσσει με την αμεσότητα του και το σημειολογικό του υπόβαθρο. Αυτό που προσέχει κανείς από την πρώτη στιγμή είναι το στοιχείο της υπερβολής που χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και τις καταστάσεις. Κάθε χαρακτήρας αμφιταλαντεύεται μεταξύ της πολυδιάστατης προσωπικότητας ενός πραγματικού ανθρώπου και αυτής του λογοτεχνικού "type", του "τύπου" που συγκεντρώνει όλα τα "γραφικά" χαρακτηριστικά και τα στερεότυπα που αντιπροσωπεύουν την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει. Έτσι, βλέπουμε τους κακούς της ιστορίας να είναι τόσο κακοί ώστε να καταντούν γραφικοί και τους καλούς να διαθέτουν την τραγικότητα των πρωταγωνιστών ενός σαιξπηρικού δράματος αλλά και τη γελοιότητα των πρωταγωνιστών μια σαπουνόπερας. Όπως συμβαίνει και στις ιστορίες της Πωλέτ και της Μπλάνς Επιφανί των comics του Pichard, έτσι και εδώ, οι επιτηδευμένοι διάλογοι και οι ντελιριακοί μονόλογοι ενισχύουν την αίσθηση του τραγικωμικού που κυριαρχεί στην ιστορία. Ταυτόχρονα, όμως, πρωταγωνιστές και δευτερεύοντες χαρακτήρες, συνθέτουν ένα πολυδιάστατο μωσαϊκό υπερβολικών αλλά ολοζώντανων προσωπικοτήτων που αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη ίσως και περισσότερο από την ίδια την πλοκή της ιστορίας.

Φυσικά, πίσω από αυτή την επίπλαστα αφελή και χιουμοριστική διάθεση κρύβεται ένας βαθύτερος προβληματισμός του συγγραφέα, τόσο για τον τρόπο με το οποίο λειτουργούν τα απολυταρχικά καθεστώτα (είτε πρόκειται για "επίσημες" δικτατορίες είτε για "δικτατορίζοντα" πολιτικά συστήματα) όσο και για τον πολυσύνθετο ρόλο που καλούνται να παίξουν στην πολιτική σκακιέρα οι επίσημοι φορείς της εξουσίας (κυβέρνηση, εκκλησία, στρατός) αλλά και ο απλός λαός. Χαρακτηριστικό σημείο στις σελίδες του άλμπουμ αποτελεί ο ρόλος των guerillas, του μόνιμου πονοκεφάλου του Μαριονέτα, οι οποίοι μέσα στο ραγδαίο ρυθμό των εξελίξεων, καταλήγουν να εξυπηρετούν, εν αγνοία τους, τα συμφέροντα του ίδιου του ηγέτη που επιχειρούν να ανατρέψουν. Ούτως ή άλλως, όταν η προπαγάνδα εναρμονίζεται με τη λαϊκή φαντασία, η ατομική βούληση αντικαθίσταται από τη συλλογική παρανόηση, την παράνοια ή την ανοησία. Έτσι, παρουσιάζονται φαινόμενα όπως η εξύψωση του Ιγκουάνα στη σφαίρα του αστικού θρύλου (urban legend) και η πλήρης, σχεδόν, αποστασιοποίηση του από την πραγματικότητα. Ο Trillo, με εξαιρετική μαεστρία, καταφέρνει να δείξει πώς ο Ιγκουάνα, ένα απόλυτα διεφθαρμένο όργανο της άρχουσας τάξης, μετατρέπεται από τον ίδιο το λαό της Λα Κολόνια, σε αποδιοπομπαίο τράγο των δεινών που μαστίζουν τη χώρα, αλλά και στον "μπαμπούλα" της λαϊκής παράδοσης, απλά και μόνο τρεφόμενος από τη μοιρολατρική αποδοχή που δείχνει ο λαός στα τερτίπια της εξουσίας.

Η καυστική πολιτική σάτιρα του Carlos Trillo ενισχύεται ακόμη περισσότερο από την ιδιάζουσα αφηγηματική δομή του άλμπουμ. Αποφεύγοντας την γραμμική εξιστόρηση των γεγονότων, ο Trillo επιλέγει την αποσπασματική αφήγηση από διαφορετικά πρόσωπα της ιστορίας τα οποία άλλοτε έχουν εμπειρική γνώση των γεγονότων που αφηγούνται και άλλοτε μεταφέρουν λόγια τρίτων, μια τεχνική που υπήρξε ιδιαίτερα διαδεδομένη στην επιστολογραφική λογοτεχνία του 18ου και 19ου αιώνα. Η έλλειψη, επομένως, ενός παντεπόπτη και παντογνώστη αφηγητή ενισχύει το χαοτικό, από πλευράς προσέλευσης και εγκυρότητας πληροφοριών, κλίμα της ιστορίας και διευκολύνει τη σταδιακή μεταφορά της εστίασης του συγγραφέα από τους δύο "τραγικούς" πρωταγωνιστές της στον αδυσώπητο Ιγκουάνα. Η μαεστρία, μάλιστα, της αφήγησης του Trillo κορυφώνεται στην άτυπη συνέχεια της ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΠΑΤΗΣ, με τίτλο Ο ΙΓΚΟΥΑΝΑ, όπου μέσω μιας δημοσιογραφικής έρευνας διαμορφώνεται το πλήρες πορτρέτο της δαιμονοποίησης και απομυθοποίησης του αιμοσταγούς δολοφόνου, με τον ίδιο να απουσιάζει, ουσιαστικά, από το 80σέλιδο άλμπουμ που φέρει το όνομα του.

Όσον αφορά το εικαστικό της μέρος, η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ είναι τόσο σκοτεινή όσο και τα γεγονότα που περιγράφει. Ο Domingo Mandrafina, δίχως να είναι ένας σχεδιαστής που θα τραβούσε άμεσα το βλέμμα του αναγνώστη, καταφέρνει να δημιουργήσει 125 έξοχες ασπρόμαυρες σελίδες noir αισθητικής, στο γνωστό σχεδιαστικό ύφος των δημιουργών της Λατινικής Αμερικής. Με άκρως λειτουργικό σχέδιο και ιδανικό καδράρισμα, δείχνει πως είναι άριστος τεχνίτης του ασπρόμαυρου σχεδίου αλλά και ικανότατος αφηγητής. Αν και στις σελίδες του άλμπουμ παρελαύνει ένα πλήθος χαρακτήρων, ο Mandrafina δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει ιδιαίτερη δυσκολία στην τοποθέτηση τους μέσα στα καρέ, αλλά ούτε και στο να τους κάνει άμεσα αναγνωρίσιμους στα μάτια του αναγνώστη. Ταυτόχρονα, τα βαριά μελάνια των σελίδων ενισχύουν το ζοφερό κλίμα της ιστορίας, η οποία, παρά το έντονα χιουμοριστικό και σατυρικό της ύφος, δεν παύει να περιγράφει φρικτά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε ένα δικτατορικό καθεστώς.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ, δεν είναι φυσικά ένα άλμπουμ φτιαγμένο από Ευρωπαίους δημιουργούς, καθώς τόσο ο Trillo όσο και ο Mandrafina γεννήθηκαν και ζουν στην Αργεντινή. Ανήκει όμως σε μια σχολή ισπανόφωνων comics που, ουσιαστικά, δεν διαχωρίζονται από την ισπανική σχολή και αξίζει να το αναζητήσουν όλοι όσοι θα επιθυμούσαν να διαβάσουν μια διεστραμμένη εκδοχή των κλασσικών γκαγκστερικών ταινιών της δεκαετίας του 1940.

Collector's Data

- Τα άλμπουμ Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ (COSECHA VERDE) και Ο ΙΓΚΟΥΑΝΑ (EL IGUANA) κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά μέσα στο 2005, από τις εκδόσεις Jemma Press. Δυστυχώς, δεν κατάφερα να εντοπίσω την ημερομηνία κυκλοφορίας της πρώτη ισπανόφωνης έκδοσης, αλλά, βάση των ημερομηνιών που τοποθετεί ο Mandrafina στις γωνίες των σελίδων, Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ πρέπει να κυκλοφόρησε μέσα στο 1992, οπότε και ο ΙΓΚΟΥΑΝΑ κάποιους μήνες ή ένα χρόνο περίπου αργότερα. Στη Γαλλία, τα άλμπουμ κυκλοφόρησαν το 1998, από τις εκδόσεις Albin Michel (LA GRANDE ARNAQUE και L'INGUANE,), ενώ Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ βραβεύεται το 1999, στο φεστιβάλ της Ανγκουλέμ, με το βραβείο Alph'Art, ως το καλύτερο ξένο άλμπουμ του 1998. Ο Carlos Trillo έχει πάρει αρκετά ακόμα βραβεία σε διάφορα μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ.

- Στην Ελλάδα, δουλειές του Carlos Trillo δημοσιεύονται από τις αρχές της δεκαετίας του '80 στα περιοδικά ΒΑΒΕΛ και ΠΑΡΑΠΕΝΤΕ. Το 1986, κυκλοφορεί το ιδιαίτερα δυσεύρετο σήμερα άλμπουμ, TORPEDO 1936, από τις εκδόσεις Βαβέλ και ακολουθούν τα TORPEDO: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ (1988) και TORPEDO: Η ΕΠΙΤΑΓΗ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΝΕΙ (1989), όλα σε σχέδιο του Jordi Bernet. Τα δύο τελευταία μπορούν ακόμη να βρεθούν, ξεκινώντας το ψάξιμο από το βιβλιοπωλείο της Βαβέλ. Το 1990, κυκλοφορεί το επίσης δυσεύρετο, Η ΩΡΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ (σε σχέδιο Bernet, πάλι από τη Βαβέλ) ενώ το περιοδικό "9", δημοσιεύει, από το πρώτο του τεύχος, τις πικάντικες περιπέτειες της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ (CLARA DE NOCHE). Μεγάλο μέρος αυτών των ιστοριών των Trillo, Bernet και Maicas έχουν συλλεχθεί σε τέσσερα -μέχρι στιγμής- άλμπουμ, από τις εκδόσεις Ελευθεροτυπία/9, από το 2001 μέχρι σήμερα. Τέλος, το 2003, κυκλοφόρησε από την Jemma Press, το άλμπουμ VIDEO NOIR σε σχέδιο του, γνωστού πλέον από τη δουλειά του στο 100 BULLETS, Eduardo Risso.

- Ο Carlos Trillo γεννήθηκε το 1935 στη Αργεντινή. Έχει συνεργαστεί με μεγάλα ονόματα των ισπανόφωνων comics (Alberto και Enrique Breccia, Horacio Altuna, Jordi Bernet κ.α.) και έχει γράψει αρκετά θεωρητικά βιβλία για τα comics. Το διάστημα 1991-1998, δημιουργεί με τον Carlos Meglia τη σειρά CYBERSIX, που αγγίζει τον εντυπωσιακό αριθμό των 48 μηνιαίων άλμπουμ (96 σελίδες έκαστο). Η επιτυχία της οδηγεί στην ομώνυμη σειρά κινουμένων σχεδίων (13 επεισόδια από το 1999 έως το 2000) που παρουσιάστηκαν στην γαλλική, την ισπανική και την αμερικανική τηλεόραση.

- Ο Domingo Mandrafina γεννήθηκε το 1945 στην Αργεντινή. Με τον Carlos Trillo έχουν συνεργαστεί και σε άλλα comics. Ήδη, από το 1979, δημιουργούν μαζί μια σειρά ιστοριών χωρίς λόγια, ενώ η πιο γνωστή συνεργασία τους είναι η σειρά SPAGHETTI BROTHERS, που περιγράφει τις περιπέτειες μιας οικογένειας στις Η.Π.Α., στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1930.