Με συνεπή εκδοτική παρουσία τα τελευταία χρόνια, οι εκδόσεις Jemma Press φαίνεται να τα έχουν καταφέρει, χάρη σε ένα συνδυασμό έξυπνων εκδοτικών επιλογών και προσεγμένων εκδόσεων. Ο εκδότης της Jemma Press, Λευτέρης Σταυριάνος, μιλάει για τη μέχρι τώρα πορεία της εταιρίας και για τα μελλοντικά σχέδιά του, μη παραλείποντας να πάρει θέση στα «αιώνια» προβλήματα της ελληνικής σκηνής των comics.

ΣΠΥΡΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΡΜΕΝΗΣ: Κυρίες και κύριοι ο Λευτέρης Σταυριανός: Ιδιοκτήτης των δύο καταστημάτων Jemma Πειραιά και Καλλιθέας...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Δεν αφήνεις για αργότερα τα θεατρικά; (γέλια)

ΣΕΑ: Αχεμ! Συνεχίζω: ...και παράλληλα διευθυντής της εκδοτικής Jemma Press. Κοινότοπη ερώτηση, αλλά πώς τα προλαβαίνεις όλα αυτά;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Δύσκολα. Με πολύ τρέξιμο, με προσωπικό χρόνο που περιορίζεται ολοένα και περισσότερο... Ας μη γελιόμαστε όμως, το κάνω γιατί μου αρέσει. Δεν με αναγκάζει κανείς.

ΣΕΑ: Πώς σου ήρθε η ιδέα να ξεκινήσεις έναν εκδοτικό οίκο; Αν δεν κάνω λάθος η πρώτη σου εκδοτική προσπάθεια έγινε το 2003, με...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: ...το VIDEO NOIR των Trillo και Risso. Όλα ξεκίνησαν από την επιθυμία μου να εκδίδω πράγματα που θεωρώ καλά, και για τα οποία πιστεύω ότι είναι «αμαρτία» να μην τα γνωρίζει το ελληνικό κοινό. Αυτό ήταν το κίνητρό μου, αυτό με ώθησε να ξεκινήσω. Και τώρα, στην πορεία, αυτή την αρχή ακολουθώ: Δεν με ενδιαφέρει να κάνω φανταχτερές εκδόσεις, με απλησίαστα τιράζ. Θέλω η εκδοτική να βγάζει comics, τα οποία ναι μεν μου αρέσουν, να μπορούν όμως και σε μια πρώτη φάση να κάνουν απόσβεση των εξόδων τους.

ΣΕΑ: Τι είναι αυτό όμως που υπερισχύει στην επιλογή σου; Το αν το comic αρέσει σε εσένα, ή το τί θα μπορούσε να πουλήσει;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Μέχρι στιγμής τουλάχιστον, οι αποφάσεις πάρθηκαν με βάση το τι μου αρέσει.

ΣΕΑ: Η μέθοδος αυτή έχει αποδώσει;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Δεν έχω παράπονο, ό,τι comics έχουμε βγάλει, αλλά και βιβλία -τα οποία ολοένα και αυξάνονται- έχουν πάει καλά από πλευράς πωλήσεων. Κι όταν λέω καλά, εννοώ ότι τα μισά τουλάχιστον από αυτά έχουν βγάλει τα έξοδα της έκδοσής τους και κάποια άλλα έχουν αρχίσει να βγάζουν και κάποιο κέρδος. Δεν πιστεύω όμως ότι μπορεί ποτέ να πλουτίσει κανείς από εκδοτικές του δικού μας μεγέθους. Στην ουσία κάνεις πραγματικότητα το hobby σου και εδώ που τα λέμε, η εκδοτική προσπάθεια εμπεριέχει περισσότερο το στοιχείο της δημιουργίας από το να πουλάς comics.

ΣΕΑ: Σε κάθε περίπτωση. Μέχρι σήμερα η Jemma Press έχει εκδόσει, πόσα, δέκα άλμπουμς;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Ναι, είναι 10 αλμπουμάκια, το VIDEO NOIR για το οποίο μιλήσαμε πριν, τα ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΑΤΗ και ΙΓΚΟΥΑΝΑ, οι πρώτοι δύο τόμοι HELLBOY, το ΘΕΡΙΣΤΗΣ, ΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΝΕΚΡΟΙ Ι & ΙΙ, το ΠΡΙΝ ΤΟ ΤΕΖΑ και το DAWN: Η ΑΛΩΣ ΤΟΥ ΕΩΣΦΟΡΟΥ. Αυτόν τον καιρό, ετοιμάζουμε την έκδοση του ΒΟΝΕ μέσα στον Οκτώβρη, με πρώτη παρουσίαση στο Φεστιβάλ της ΒΑΒΕΛ, παρουσία τους δημιουργού Jeff Smith. Έχουμε προγραμματίσει επίσης προς έκδοση, το ΕΚΡΙΖΩΤΗΣ μια εικονογραφημένη νουβέλα του Brom, δύο ακόμη βιβλία του Masterton, το ΤEX του Joe Kubert (στις αρχές του 2007), και το SLAYER, ένα industrial gothic μυθιστόρημα της Karen Koehler. Τέλος ετοιμάζουμε και το ΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΙΙΙ. Ξέρεις, πιστεύω ότι η συγκεκριμένη σειρά είναι μια εξαιρετική δουλειά, που εισέπραξε πολύ καλή ανταπόκριση και από την κοινότητα των comics στη χώρα μας.

ΣΕΑ: Μιλώντας για το ΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΝΕΚΡΟΙ, να σου πω ότι ως αναγνώστης είμαι αντίθετος στην ελληνοποίηση τίτλων. Όταν δηλαδή ο ξένος τίτλος είναι WALKING DEAD, πιστεύω ότι πρέπει να παραμένει αμετάφραστος και στα ελληνικά.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Και ο δύστυχος που θα το διαβάσει και δεν ξέρει αγγλικά; Πιστεύω ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας πως όταν απευθυνόμστε σε έλληνες, οφείλουμε να υπολογίζουμε ότι δεν ξέρουν όλοι αγγλικά. Αν μιλάμε βέβαια για την περίπτωση SPAWN, που είχε γραφτεί σαν ΣΠΟΟΥΝ, εκεί δε συμφωνώ κι εγώ. Αν είναι να το αφήσεις, άφησέ το στη γλώσσα του. Το HELLBOY όπως είδες το αφήσαμε HELLBOY, δεν το γράψαμε ΧΕΛΜΠΟΫ στα ελληνικά, ούτε το μεταφράσαμε. Το REAPER πχ, θεωρώ πως ήταν εύστοχο ως «ΘΕΡΙΣΤΗΣ». Αν ονόμαζα το DAWN του Linsner, «Η ΑΥΓΗ», θα μπερδευόταν άμεσα με την γνωστή αριστερή εφημερίδα (άσε που θα ακουγόταν και άσχημα). Ορισμένα ονόματα δεν είναι δόκιμα σε μεταφράσεις.

ΣΕΑ: Πάντως, με προφανή εξαίρεση τη DAWN, νομίζω ότι οι δύο τόμοι του ΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΝΕΚΡΟΙ είναι οι καλύτερες εκδόσεις που έχεις κάνει μέχρι τώρα....
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Ξεγελάστηκες κι εσύ, έτσι; Όχι, αυτό δεν είναι αλήθεια, το χαρτί που χρησιμοποιούσα στις άλλες εκδόσεις δεν είναι κατώτερο, είναι απλώς διαφορετικό. Ο κόσμος έχει την αίσθηση πως το illustration είναι ό,τι πιο ακριβό. Υπάρχει όμως πχ το χαρτί γραφής των 100 γραμμαρίων που χρησιμοποιούσαμε στις προηγούμενες εκδόσεις μας, το οποίο είναι εξίσου καλό χαρτί. Χρησιμοποίησα χαρτί illustration, επειδή δεν έχει τόσο μεγάλη αποροφητικότητα όσο το γραφής. Βλέπεις, στο πρώτο HELLBOY το οποίο τυπώθηκε σε black and white grayscale, είχε τόσο μεγάλη απορροφητικότητα το χαρτί του, που υπήρξε περίπτωση να έχω ένα graytone 70% απορροφητικότητα, δίπλα να έχω ένα άλλο μαύρο, και στο τέλος να χάνεται εντελώς το grey. Ενώ στο illustration «κάθεται» καλύτερα, δείχνει καλύτερα.

ΣΕΑ: Μέχρι τώρα έχεις εκδόσει μόνο trades...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Ναι, trade paperbacks και graphic novels.

ΣΕΑ: Δεν σε ενδιαφέρει η διανομή μέσω πρακτορείου; Το να βγουν οι εκδόσεις της Jemma Press στα περίπτερα;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Επί του παρόντος, όχι.

ΣΕΑ: Δεν σε προκαλεί η δυναμική μιας πανελλαδικής διανομής;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Δεν ξέρω, δεν το πιστεύω ότι υπάρχει σημαντικά μεγαλύτερη δυναμική στο περίπτερο... Κοίταξε, από τις εννέα εκδόσεις μας μέχρι σήμερα, οι έξι είναι για mature readers, οπότε η λογική «πατέρας βλέπει κι αγοράζει στο γιο του από το περίπτερο», δεν παίζει στην περίπτωσή μας. Αν βγάζαμε τώρα κάτι superhero ίσως και να το σκεφτόμουν. Οι εκδόσεις μας όμως απευθύνονται κυρίως σε ενήλικους, συνεπώς θεωρώ ότι είναι πιο σωστό να πηγαίνουν στα comic shops και στα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία παρά να βγαίνουν στο περίπτερο. Εξάλλου κι έξω στα περίπτερα δε θα δεις trades, όσο τευχάκια,

ΣΕΑ: Υπάρχουν κάποιοι τίτλοι που θα ήθελες να πάρεις και το σκέφτεσαι σοβαρά...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Ναι, υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που θα θελα να εκδόσω. Από τα STRAY BULLETS του Lapham, μέχρι ...Εντάξει, ας μην τα πούμε κι όλα, γιατί άμα δώσω ιδέες και πάει κανείς να τα πάρει, θα κλαίμε με μαύρο δάκρυ μετά. (γέλια)
Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που θεωρώ πως είναι αδικία, να τα χάνει κάποιος μόνο και μόνο επειδή δεν γνωρίζει τη γλώσσα στην οποία έχουν γραφτεί. Πολλοί βέβαια, δεν γουστάρουν τα μεταφρασμένα comics. Αυτοί όμως έχουν τη δυνατότητα να τα διαβάζουν στο πρωτότυπο. Δεν θεωρώ πως η μετάφραση είναι καταδικασμένη να αποτύχει, μια γλώσσα όπως η ελληνική μπορεί να αποδώσει με δεκάδες διαφορετικούς τρόπους κάτι που γράφεται στα αγγλικά, αρκεί ο μεταφραστής να έχει τη διάθεση. Είναι θέμα μεταφραστή-επιμελητή (κάτι που φυσικά ισχύει και για τα βιβλία).

ΣΕΑ: Ίσως ο κόσμος να είναι λίγο διστακτικός με τις μεταφράσεις, γιατί έχει δει πολλά «τέρατα» στο παρελθόν...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Αυτό σίγουρα... Με στεναχωρεί όμως έντονα όταν πηγαίνω στην Ιταλία, να βλέπω να μεταφράζονται όλες αυτές τις δουλειές, είτε είναι γαλλικές, είτε αμερικάνικες, είτε manga, ενώ εδώ μόλις έχουν αρχίσει να κινούνται τα πράγματα. Θα μου πεις, εκεί υπάρχει μεγάλη δυναμική, μεγάλο κοινό. Ναι, αλλά πώς αλλιώς θα γνωρίσει τελικά το ελληνικό κοινό τα comics;

ΣΕΑ: Ευρωπαϊκά ή αμερικάνικα; Αν κρίνω από την πορεία της εκδοτικής σου, ομολογώ ότι με έχεις μπερδέψει: Ξεκίνησες με ευρωπαϊκούς τίτλους και τώρα το' χεις γυρίσει στο αμερικάνικο comic.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Αυτές τις διακρίσεις δεν τις παίρνω και πολύ στα σοβαρά. Για μένα το καλό comic, είναι καλό comic, ασχέτως αν είναι αμερικάνικο, ευρωπαϊκό ή manga. Το ότι μπορώ και διαβάζω άνετα το AMAZING SPIDER-MAN, δεν σημαίνει πως δε μ'αρέσει ο Bilal, ή το ότι διαβάζω άνετα το BLACK PANTHER δε σημαίνει πως θα πω ότι ο Crepax δεν είναι μεγάλος δάσκαλος ή ότι ο Hugo Pratt «δε διαβάζεται». Θεωρώ ότι ο λάτρης των comics δεν πρέπει να κάνει τέτοιους διαχωρισμούς, οι διαχωρισμοί αυτοί είναι αρτιοσκληρωτικοί, και ανήκουν στο παρελθόν. Όπως κατάλαβες, το ότι έχω στραφεί στα τρία τελευταία μου άλμπουμς σε αμερικάνικα, δε σημαίνει τίποτα. Και σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει πως δεν θα ξαναβγάλω ευρωπαϊκό άλμπουμ.

ΣΕΑ: Δεν νομίζεις όμως πως σε κάποιο βαθμό αυτός ο διαχωρισμός έχει περάσει στον έλληνα αναγνώστη; Δε μιλάω για τον regular reader που θα έρθει κάθε μήνα να ψωνίσει τις παραγγελίες του ή που ακολουθεί κάποιους τίτλους...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Όταν λέμε «αναγνώστης» στην Ελλάδα, μιλάμε για μια περίεργη ιστορία. Εννοείς κάποιον από αυτό το μικρό κοινό των 2000-3000 ανθρώπων που είναι φανατικοί και διαβάζουν comics ή τον γενικότερο αναγνώστη, αυτόν που έχει μια γενική εικόνα για τα comics γνωρίζοντάς τα από το περίπτερο και μόνο; Αν κρίνω πάντως από τον εαυτό μου που πιτσιρικάς δεν υπήρχαν κομιξομάγαζα, με την ίδια ανυπομονησία τρέχαμε στο περίπτερο για να διαβάσουμε την ΚΟΛΟΥΜΠΡΑ και το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ και με την ίδια το ΓΚΡΑΝ ΓΚΙΝΙΟΛ και τους ΕΚΔΙΚΗΤΕΣ.

ΣΕΑ: Η γνώμη σου για την εκδοτική κίνηση στην Ελλάδα την παρούσα περίοδο;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Κοίταξε, τώρα τελευταία γίνονται πολλές κινήσεις. Από τη μια η Anubis έχει κατακλίσει την αγορά με πολλά καλά πράγματα, από την άλλη μικροί ανεξάρτητοι εκδότες, Giganto, Ψυχής Τα Λαμπυρίσματα και αρκετοί άλλοι κάνουν πολύ ωραία δουλεία.Όπως μου αρέσουν και ανεξάρτητες προσπάθειες, σαν το AZODD, ή το HE HE! του Τόμεκ (ο οποίος παρεπιπτόντως είναι εξαιρετικός).
Βγαίνουν καινούρια comics, διαφορετικών ειδών, επιπέδων και στυλ κι αυτό είναι καλό, αρκεί να έχει ανταπόκριση από τον κόσμο. Όπως είπα και πριν δεν νομίζω ότι κανένας από τις μικρές εκδοτικές ή το self publishing έχει την πεποίθηση πως θα πλουτίσει από τα comics: Εκδίδεις comics επειδή τα αγαπάς κι ελπίζεις ότι το κοινό θα τ'αγκαλιάσει. Είναι μεγάλη επιβράβευση να αναγνωρίζεται η δουλειά σου και να σου λέει ο άλλος «Μπράβο, συνεχίστε».
Σε ότι αφορά τώρα στο «9» της Ελευθεροτυπίας για το οποίο είχε αντιδράσει πολύς κόσμος όταν έκοψε σελίδες και εκ των πραγμάτων μείωσε την ύλη του, ειλικρινά δεν καταλαβαίνω γιατί όλοι έπεσαν πάνω τους. Δε φταίνε αυτοί, αν δεν υπάρχει κοινό. Τί να κάνουν; Έχει κόστος ένα περιοδικό για να βγει, και οι μεγάλοι εκδοτικοί οργανισμοί τα υπολογίζουν αυτά πολύ περισσότερο από τους μικρούς. Ο αναγνώστης πολλές φορές είναι στον κόσμο του: Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να διαβάσει τις ιστορίες, τα comics, δεν αντιλαμβάνεται το κόστος που έχει ένα περιοδικό. Ειδικά ένα ένθετο σε εφημερίδα, τετράχρωμο όλο! Σκέψου πόσο περιορισμένο είναι το κοινό στην Ελλάδα, που δεν μπόρεσε να στηρίξει ούτε αυτό. Οπότε...μήπως εμείς οι υπόλοιποι να αρχίσουμε να ανησυχούμε; (γέλια)

ΣΕΑ: Μέχρι στιγμής έχεις κάνει μία μόνο ελληνική έκδοση, το ΠΡΙΝ ΤΟ ΤΕΖΑ του Γιώργου Μελισσαρόπουλου. Σκοπεύεις να εκδόσεις και άλλους έλληνες δημιουργούς;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Ναι, είμαι πάντα ανοιχτός σε προτάσεις, είτε πρόκειται για comics, είτε για comic strips. Θα ήθελα πάντως να εκδόσω κι άλλους έλληνες.

ΣΕΑ: Βρίσκεις να υπάρχει ποιοτικό χάσμα μεταξύ ελλήνων και των ξένων δημιουργών comics;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Εντάξει, σεναριογράφους δεν έχουμε, αυτό είναι δεδομένο. Πες μου εσύ, έναν σεναριογράφο.

ΣΕΑ: Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιον εκτός του Δημήτρη Βανέλλη και του Βασίλη Χειλά.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Είδες; (γέλια) Αυτό είναι κωμικό. Ουσιαστικά δηλαδή στην Ελλάδα δεν έχουμε σεναριογράφους (δύο άνθρωποι δεν αποτελούν από μόνοι τους σκηνή). Μπορεί να κατηγορούν κάποιοι τους αμερικάνους ότι καταμερίζουν την Τέχνη, κι ότι άλλος αναλαμβάνει τα μολύβια, τα μελάνια και λοιπά, αλλά ο καθένας τουλάχιστον ό,τι κάνει, το κάνει σωστά. Επαγγελματικά. Εδώ είναι η φάση «one size fits all» και δυστυχώς δεν είμαστε όλοι τόσο τεχνηταράδες που νάμαστε εξίσου καλοί και στα μολύβια, και στα μελάνια, και στα σενάρια, και στο χρώμα, και στο lettering. Οπότε οι περισσότερες δουλειές είναι καταδικασμένες να βγαίνουν μέτριες, να τους λείπει ο επαγγελματισμός. Δεν βρίσκω πάντως να υπάρχει τόσο τεράστιο χάσμα ανάμεσα στους γάλλους και τους έλληνες; Ή τους βέλγους. Ή τους ιταλούς και τους ισπανούς; Στο πλαίσιο της γενικότερης εμβρυακής κατάστασης στην οποία βρίσκεται το comic στην Ελλάδα, όσο γίνονται προσπάθειες και βγαίνουν έντυπα και φανζίν όπως το BESEREAL, το AZodd και το HE HE!, τότε μπορούμε να ελπίζουμε. Ειδικά όταν μου έφεραν το AZODD και είδα την ποιότητα της εκτύπωσης μέσα, είπα «Τί είναι αυτό ρε παιδιά; Δεν παίζει να είναι fanzine»! Έμεινα κόκκαλο.

ΣΕΑ: Και μια τελευταία ερώτηση: Αν έπρεπε να επιλέξεις ένα και μόνο ένα πράγμα, τι θα έλεγες ότι λείπει πραγματικά από τις ελληνικές εκδόσεις;
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Πιστεύω πως πρέπει να δημιουργηθεί παράδοση στα comics. Η παράδοση είναι το κλειδί. Δε θα αλλάξει η κατάσταση με μια έκδοση που θα βγει και θα είναι σαν Αποκάλυψη, και θα πουν όλοι «Ω! Είδαμε το Φώς!». Η κατάσταση θα πρέπει να αλλάξει σταδιακά. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ιταλία εκδίδονται τόσα πράγματα... Υπάρχει παράδοση χρόνων! Με άλλα λόγια, θεωρώ πως δεν είναι τυχαίο ότι το ΜΙΚΥ ΜΑΟΥΣ πουλάει τόσο καλά. Ο εκδότης του δεν σταμάτησε ποτέ το ΜΙΚΥ ΜΑΟΥΣ και παρότι θα πρέπει να υπήρξαν εποχές που δε πούλαγε καλά, δεν το αφήσε. Δημιούργησε μια παράδοση, ώστε ΜΙΚΥ ΜΑΟΥΣ διάβαζα εγώ, ΜΙΚΥ ΜΑΟΥΣ θα πάρω και στον γιο μου που είναι 5 χρονών. Κι αυτό θεωρώ ότι πρέπει να είναι το κύριο μέλημα των εκδοτών που βγαίνουν στα περίπτερα: ότι βγάζουμε δύο τίτλους, κι αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η διάρκειά τους. Τους στηρίζουμε στις δύσκολές τους ώρες, ώστε να δημιουργήσουμε παράδοση. Να συνηθίσει ο κόσμος να βλέπει, τον τίτλο SUPERMAN να βγαίνει επί 20 χρόνια στα περίπτερα.